ՖՐԱՆՍԵՐԷ՞ՆԸ ԸՆՏՐԵԼ ԹԷ ԱՆԳԼԵՐԷՆԸ ԻԲՐԵՒ ՕՏԱՐ ԱՌԱՋԻՆ ԼԵԶՈՒ ԼԻԲԱՆԱՆԻ ՀԱՅ ՎԱՐԺԱՐԱՆՆԵՐՈՒՆ ՄԷՋ

Անցեալ քսանհինգ տարիներու ընթացքին եւ յատկապէս վերջին տասնամեակին, հանրային կարծիքը զբաղեցնող եւ լիբանանեան մամուլին նիւթ մատակարարող հարցերէն մէկը եղաւ պետական կրթական ծրագիրներու փոփոխութեան կապակցութեամբ, օտար լեզուներու ուսուցումը լիբանանեան վարժարաններուն մէջ։ Թեր ու դէմ կարծիքներ արտայայտուեցան։ Ոմանք առաջարկեցին ֆրանսերէնը փոխարինել անգլերէնով, ա՛յն պատճառաբանութեամբ որ անգլերէնը աւելի տարածուած լեզու է, թէ ներկայիս արաբական բոլոր երկիրներու մէջ ընդհանրացած օտար լեզուն անգլերէնն է, թէ հոն աշխատող օտար մեծ ընկերութիւնները գլխաւորաբար անգլիախօս են, հետեւաբար աշխատանքի յարաբերութիւններուն բնականոն եւ հեշտ ընթացքին համար անհրաժեշտ է արաբերէնի կողքին անգլերէնը (մանաւանդ որ զայն սորվիլը աւելի դիւրին է ֆրանսերէնէն), եւ թէ անգլերէն լեզուով գիտական հրատարակութիւնները աւելի ճոխ եւ առատ են։ Ուրիշներ կը պնդեն պահել ներկայ գոյավիճակը, այսինքն՝ ֆրանսերէն լեզուն, իբրեւ կրթութեան օտար առաջին լեզու։ Վերջապէս, զօրաւոր հոսանք մը կայ ի նպաստ արաբականացումի, որ կը նախատեսէ կրթական բոլոր ծրագիրները, նոյնիսկ գիտական նիւթերը դասաւանդել արաբերէնով, ինչպէս որ ներկայիս պարագան է արաբ միւս երկիրներուն մէջ։ Այս պարագային օտար լեզուն պիտի դասաւանդուի իբրեւ լոկ օտար լեզու, ըստ կամս, անգլերէն կամ ֆրանսերէն։
Տեսնենք նախ, ամփոփ կերպով, օտար լեզուներուն տեղը Լիբանանի կրթական քաղաքականութեան մէջ եւ առայդ հայ վարժարաններուն բռնած դիրքը։

Ա.- ԱՐԵՒՄՏԵԱՆ ՕՏԱՐ ԼԵԶՈՒՆԵՐԸ ԵՒ ԼԻԲԱՆԱՆԵԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆՆԵՐԸ

1) ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՏՈՒԵԱԼՆԵՐ
Պատմութեան ամենահեռաւոր ժամանակներէն մեզի հասած տեղեկութիւնները կը վկայեն որ Լիբանանի բնակչութիւնը միշտ եղած է բազմալեզու։ Ասիկա կը բացատրուի մասամբ Լիբանանի աշխարհագրական դիրքով, անոր քաղաքական եւ տնտեսական կացութենէն բխած պարտադրանքներով, եւ մասամբ պատմութեան ընթացքին այս ժողովուրդին ցուցաբերած վաճառականական եւ մշակութային կոչումով։
Առնելով միայն վերջին 3-4 դարերու ընդգրկած ժամանակաշրջանը, պիտի նկատենք որ 16րդ եւ 17րդ դարերուն, արաբերէնի կողքին, քաղքենի դասակարգը կը հասկնար ու կը խօսէր իտալերէնը, որովհետեւ առեւտրական արդիւնաւէտ յարաբերութիւններ զինք կը կապէին Ճենովայի եւ Վենետիկի։ Այդ շրջանին, մեծ կարեւորութեամբ իտալերէն կը դասաւանդուէր Լիբանանի կարգ մը վարժարաններուն մէջ։ Բաց աստի, մարոնի վարդապետներ իրենց աստուածաբանական ուսումը աւարտելու համար կը մեկնէին Վատիկան, ուրկէ կը վերադառնային քաջատեղեակ իտալերէնին։
Այս կացութիւնը սակայն շրջուեցաւ 19րդ դարու երկրորդ կէսէն սկսեալ ի նպաստ ֆրանսերէնի, հիմնական հետեւեալ երեք պատճառներով։
– Ֆրանսա իր դիւանագիտական յարաբերութիւններով ինքզինք պարտադրած էր Օսմանեան կայսրութեան, իբրեւ պաշտպան հոն բնակող նախ լատին քրիստոնեաներուն, ապա հռովմէադաւան բոլոր քրիստոնեայ համայնքներուն, որոնք սերտօրէն կը կապուէին իրեն։
– Ֆրանսացի միսիոնարներ հետզհետէ տեղ գրաւեցին Օսմանեան կայսրութեան մէջ եւ իրենց դպրոցներով տարածեցին ֆրանսերէնի ուսուցումը։
– Ֆրանսական հսկայ դրամագլուխներ ներխուժեցին Օսմանեան կայսրութեան մէջ, իրենց հակակշռին ներքեւ առնելով անոր տնտեսութիւնը։
Արդարեւ՝ 1867-ին, Սուլթանին Փարիզ այցելութեան առիթով, ֆրանսական կառավարութիւնը անոր առաջարկեց մշակութային եւ կրթական յարաբերութիւններու նոր եղանակ մը եւ յաջորդ տարին իսկ Պոլսոյ մէջ բացուեցաւ ֆրանսական Կալաթա-Սերայի լիսէն՝ 600 աշակերտներով։ Այս համաձայնութիւնը նպաստեց Օսմանեան կայսրութեան մէջ գործող ֆրանսական միսիոնարներու աշխատանքին, որոնց շնորհիւ հիմնուեցաւ աւելի քան 800 վարժա- րաններ՝ ուր 108.112 աշակերտներ ֆրանսերէն կը սորվէին եւ Ֆրանսայէն կրթական նպաստ կը ստանային։ (Տե՛ս՝ Ancel, Manuel historique de la question d՚Oriente, էջ 260, Paris, 1963).
1830-1840ի ընթացքին, Օսմանեան կայսրութիւնը ողողուեցաւ ֆրանսական դրամագլուխներով, որոնց մէջ Ֆրանսայի մասնակցութիւնը անբաղդատելի էր։ 1840ին, Օսմանեան պետական պարտքին 60,32%ը կը պատկանէր Ֆրանսային, 14,36%ը Անգլիոյ եւ 21,32%ը Գերմանիոյ։ Օսմանեան առեւտրական ընկերութիւններու մէջ՝ օտար դրամագլուխներուն 53%ը ֆրանսական էր, 13%ը գերմանական. մէկ խօսքով՝ ֆրանսական դրամագլուխները առանձինն օտար ներդրումներուն 2/3ը կը կազմէին։ (Տե՛ս՝ Burkhard, Le mandat francais en Syrie et au Liban, էջ 17, 1934, Lyon).
Ուրեմն, երբ Օսմանեան կայսրութեան տարածքին վրայ Ֆրանսայի ձեռք ձգած տնտեսական բացառիկ դիրքին կը յաջորդէր ֆրանսերէն լեզուին եւ մշակոյթին ծաւալումը, Լիբանանի բնակչութիւնը, որուն մէկ մեծ մասը քաղաքական եւ զգացական այլ պատճառներով Ֆրանսայի կապուած էր, չէր կրնար խուսափիլ այս ազդեցութենէն։
Արդէն 1831էն սկսեալ ֆրանսացի Յիսուսեան հայրեր եկած էին տեղը գրաւելու 17րդ դարուն Լիբանան հաստատուած իտալացի Յիսուսեան հայրերուն, որոնց գործունէութիւնը դադրած էր 18րդ դարու մէջ։ 1831էն առաջ, Լիբանանի մէջ միայն միայն երեք դըպ- րոցներ նպաստ կը ստանային Ֆրանսայէն։ 1919ին, Ֆրանսայէն նպաստ կը ստանային 350 վարժարաններ՝ մեծամասնութեամբ նախակրթարաններ, որոնք արաբերէնի կողքին ֆրանսերէն կ՜ուսուցանէին 15.000 աշակերտներու։
1865էն ետք, այլ միսիոնարներու աջակցութեամբ եւ գործակցութեամբ, իտալական, ամերիկեան, անգլիական, ռուսական եւ գերմանական դպրոցներ եւս բացուեցան Լիբանանի մէջ։ (Տե՛ս՝ Ancel, op. cit. էջ 260).
Անկլօ-սաքսոն ազդեցութիւնը աւելի տիւրզի համայնքին մէջ տեղ կը գրաւէր եւ այդ՝ քաղաքական նպատակներով։
1897ին, Սուրիոյ եւ Լիբանանի մէջ կը գործէին 40է աւելի լուրջ եւ լման կարգերով վարժարաններ, որոնց աշակերտութեան 7000ը ֆրանսերէն եւ միայն 1000ը անգլերէն կը սորվէին։ (Տե՛ս՝ Ville- eeuve, Les ecoles francaises et etrangeres en Syriե, p. 187).
Ֆրանսական Հոգատարութեան շրջանին, ֆրանսերէնի կարեւորութիւնը այն աստիճան շեշտուեցաւ դպրոցներէն ներս, որ ան գործնապէս երկրին մէջ պաշտօնական առաջին լեզուի հանգամանք կը ստանար։ Քրիստոնեայ համայնքներուն համար ֆրանսերէնը արմատացած էր եւ դարձած մշակոյթի լեզու, այսինքն՝ այն լեզուն, որուն միջոցով մարդ կը զարգանայ, կը մտածէ, կ՜արտայայտուի եւ կը ստեղծագործէ։
Այս շրջանին սակայն, ոչ-քրիստոնեայ համայնքները կը մնային կառչած արաբերէն լեզուին, որմէ հեռանալը իրենց համար կը նշանակէր հեռանալ արաբական հունէն։ Ոչ-քրիստոնեայ համայնքներուն այս մտայնութիւնը կÿօգտագործուէր անկլօ-սաքսոն պետութիւններու կողմէ՝ սահմանափակելու համար ֆրանսական ազդեցութիւնը։ 1936-1943ին, երբ երկրին անկախութեան շուրջ համայնքներու միջեւ խօսակցութիւններ եւ քաղաքական միութեան խմորումներ կ՜ըլլային, ֆրանսերէնի եւ արաբերէնի հարցը հետեւեալ կերպով կը լուծուէր.- Լիբանանեան սահմանադրութեան 10րդ յօ- դուածով կÿըսուէր. «Ուսումը ազատ է այնքան ատեն որ ան չի վնասեր պետական կարգուսարքին, բարի վարուց եւ համայնքներու արժանապատուութեան…»։ Իսկ 11րդ յօդուածով՝ «Արաբերէնը ազգային պաշտօնական լեզուն է։ Յստակ օրէնք մը պիտի ճշդէ այն պարագաները՝ ուր ֆրանսերէն լեզուն պիտի գործածուի»։
Այսպէս, անորոշ վիճակի մէջ կը ձգուէր հարցը։ Արդարեւ այն յստակ օրէնքը, որուն մասին վերեւ կը խօսուի, լոյս չտեսաւ բնաւ։

2) ՆԵՐԿԱՅ ՏՈՒԵԱԼՆԵՐԸ
Կրթական նախարարութեան որոշումով եւ դահլիճի համաձայնութեամբ, ֆրանսերէնը ոչ միայն օտար Ա. լեզուն է պետական վարժարաններուն մէջ, այլ մեծ մասամբ ֆրանսերէնով կը դասաւանդուին գիտական առարկաները՝ միջնակարգի եւ երկրորդականի կարգերուն, ինչպէս նաեւ համալսարանի մէջ։ Ան գրեթէ պետական անպաշտօն Բ. լեզուն է յատկապէս թեքնիք, գիտական եւ դիւանագիտական մարզերուն մէջ։
Անգլերէն լեզուն ալ, իր կարգին, չմնաց այն վիճակին մէջ, ուր կը գտնուէր 1943ին։ Մեծ ճիգեր թափուեցան ամերիկեան պետութեան եւ հաստատութիւններու կողմէ անոր տարածման համար, որուն անկասկած նպաստեց Միջին Արեւելքի մէջ գործառնութիւն ունեցող ամերիկեան եւ անգլիական քարիւղի եւ առեւտրական ընկերութիւններու ներկայութիւնը։
Անձնական վարժարաններու աշակերտութիւնը կրնայ, եթէ ուզէ, գիտական առարկաները անգլերէնով ներկայացնել պետական քննութեանց։ Պետութեան ընդգրկած այս քաղաքականութիւնը ազատ կը թողու անձնական վարժարաններու աշակերտութիւնը՝ ընտրելու իբրեւ օտար լեզու ֆրանսերէնը կամ անգլերէնը։ Առեւտրական մարզին մէջ, ֆրանսերէնը իբրեւ օտար լեզու գործածող հաստատութիւններուն թիւը, 1943ին, աշխատանքի շուկային 95%ը կը ներկայացնէր եւ անգլերէնը 5%։ Ներկայիս, համաձայն մեր ձեռք ձգած ծանօթութիւններուն, այդ համեմատութիւնը 70% է ֆրանսերէնի համար եւ 30% անգլերէնին։ Ֆրանսերէնը կը մնայ թիւ 1 երկրորդ լեզուն՝ ըլլա՛յ գաւառներու եւ ըլլայ քաղաքներու բնակչութեան մօտ։ (Տե՛ս՝ Abou Selim, ,Travaux et joursե, թիւ 50, 1974, Beyrouth).
Կարգ մը վիճակագրական տախտակներու տեղեկութիւնները կրնան աւելի լուսաբանել տիրող կացութիւնը.
1954ին, Պէյրութի բնակչութեան 42%ը ֆրանսերէն կը խօսէր եւ կը կարդար, 22%ը անգլերէն։ (Տե՛ս՝ Churchill Charles, The city of Beirut, a socio-economic surveyե, 1954, Beirut).
1958ին, Լեռնալիբանանի բնակչութեան 23%ը ֆրանսերէն գիտէր եւ 5% անգլերէն։
15 տարի ետք, 1970ին, համաձայն ծրագրի նախարարութեան տուած վիճակագրութիւններուն, կացութիւնը հետեւեալն էր.
Ֆրանսերէն.- Պէյրութ՝ 45.1%, Պէյրութի շրջակայք՝ 35%, այլ քաղաքներ՝ 41.7%, հողագործական շրջաններ՝ 34.1%, ամբողջ Լիբանան՝ 38%։
Անգլերէն.- Պէյրութ՝ 26.6%, Պէյրութի շրջակայք՝ 20.9%, այլ քաղաքներ՝ 12.1%, հողագործական շրջաններ՝ 6.6%, ամբողջ Լիբանան՝ 15.1%։
Կրթական նախարարութեան վիճակագրութիւնները ցոյց կու տան, այս տարուան համար, որ ընդհանուր աշակերտութեան 87%ը ֆրանսերէնը ունի իբրեւ օտար լեզու եւ 13%ը անգլերէնը։ Վերոյիշեալ համեմատութեան մէջ 77%ը գիտական նիւթերն ու թուաբանութիւնը ֆրանսերէնով կը սորվին։ Այս թուանշաններէն ի յայտ կու գայ որ Լիբանանի ընդհանուր աշակերտութեան մօտ ֆրանսե- րէնը վեց անգամ աւելի գործածուած է, քան անգլերէնը։ Բաց աս- տի, Լիբանանի բնակչութեան 15%ը տան մէջ ֆրանսերէն կը խօսի ընդհանրապէս, իսկ 15%ը երբեմն։ (Տե՛ս՝ Ministere du Plan, enquՍte sur la population activeե, 1970).

Բ.- ԱՐԵՒՄՏԵԱՆ ՕՏԱՐ ԼԵԶՈՒՆԵՐԸ ԵՒ ՀԱՅ ՎԱՐԺԱՐԱՆՆԵՐԸ

1) ՆԵՐԿԱՅ ՏՈՒԵԱԼՆԵՐ
Հայ Համալսարանաւարտներու Միութեան կողմէ Տոքթ. Զ. Լուռեանի գլխաւորութեամբ կատարուած հարցախոյզ մը, 1970¬ 72ին, ցոյց կու տայ որ Լիբանանի մէջ գոյութիւն ունին հայկական 51 կանոնաւոր վարժարաններ՝ 17.177 աշակերտութեամբ։ 36 վար- ժարաններու մէջ անգլերէնը կÿուսուցանուի իբրեւ հիմնական օտար լեզու, 11.083 աշակերտներով։ Իսկ 15 վարժարաններու մէջ ֆրանսերէնը՝ 6094 աշակերտներով։ Ֆրանսերէնը իբրեւ հիմնական լեզու առած վարժարանները կ՜ուսուցանեն նաեւ անգլերէնը միջնակարգէն սկսեալ, սակայն հակառակը միւս բոլոր վարժարաններուն համար ճիշդ չէ։
ԼԻԲԱՆԱՆԻ ՀԱՅ ՎԱՐԺԱՐԱՆՆԵՐԸ (1971-72)
Ֆրանսերէն.¬ Դպրոցի թիւ՝ 15, աշակերտութեան թիւ՝ 6094,
համեմատութիւն՝ 32,56%։
Անգլերէն.¬ Դպրոցի թիւ՝ 36, աշակերտութեան թիւ՝ 11.083, համեմատութիւն՝ 67,44%։
Մինչեւ 1950, բացի Աւետարանական համայնքի պատկանող վարժարաններէն, ուր անգլերէնի կողքին կÿուսուցանուէր նաեւ տարրական ֆրանսերէն մը, գերթէ միւս բոլոր հայ վարժարաններուն մէջ հիմնական գլխաւոր օտար լեզուն ֆրանսերէնն էր։ Այդ թուականէն սկսեալ զանազան նկատումներով, որոնց մէջ անտարակոյս ապահով գործ մը ձեռք ձգելու մտահոգութիւնը զանց չէր առնուած, բազմաթիւ վարժարաններ հետզհետէ լքեցին ֆրանսերէնը եւ կապուեցան անգլերէնին։
Այս կացութեան պատճառով անոնք որ Լիբանանեան Պաքալօրէայի պարտադրանքներէն առաջ կրցան Ամերիկեան Համալսարան մտնել, շարունակեցին իրենց ուսումը եւ երբ զայն աւար- տեցին, կա՛մ հաստատուեցան Պէյրութ եւ կամ՝ աւելի փայլուն ապագայի հեռանկարներու խայծէն մղուած՝ մեկնեցան Ամերիկա, բարձրագոյն ուսման համար։ Սակայն անոնք որ չկրցան պետական Պաքալօրէա ձեռք ձգել՝ ընդունուեցան Ամերիկեան Համալսարան. մաս մը մեկնեցան Ամերիկա, ուր Հայ Սքուլի վկայական մը բաւարար կը նկատուէր համալսարան ընդունուելու համար։ Ստիպուեցան արտասահման երթալ նաեւ այն ուսանողները, որոնք Ամերիկեան Համալսարանի զտումի քննութիւններուն եւ կամ Ֆրանսական Համալսարաններու մուտքի քննութիւններուն ձախողեցան։ Այս ուսանողներէն շատերը արտասահման մեկնեցան վերադառնալու առաջադրանքով։ Ֆրանսա գացողները, առ հասարակ վերադարձան։ Սակայն, ինչպէս կ՜ըսէ Փրոֆ. Զահլան, ՄԱԿին ղրկած իր տեղեկագրին մէջ, արտագաղթող ուսանող մը երբ երկու տարիէն աւելի մնացած է արտասահման (յատկապէս Ամերիկա), միայն 25% յոյս կայ որ վերադառնայ։

2) ՖՐԱՆՍԵՐԷՆԸ ԵՒ ԱՆԳԼԵՐԷՆԸ ՄԻԱՏԵՂ ԱՌԱԾ ՀԱՅ ԱՇԱԿԵՐՏՆԵՐՈՒՆ ՊԱՐԱԳԱՆ

Ասոնք կրցան օգտուիլ թէ՛ Ամերիկեան Համալսարան մտնելու պատեհութենէն, ի գին անգլերէնին համար յաւելեալ ճիգ մը թափելու, եւ թէ Ֆրանսական եւ Պետական Համալսարան մտնելու կարելիութենէն։ Հոս կÿարժէ աւելցնել որ Ֆրանսական Համալսարան ընդունուելու դժուարութիւնները բաղդատաբար աւելի են, քան Ամերիկեան Համալսարան. յետոյ՝ կրթաթոշակները զգալապէս նուազ եւ մատչելի են։
Գալով Լիբանանեան Համալսարանին, ուր օտար լեզուն ինչպէս վերեւ յիշեցինք, ֆրանսերէնն է, արձանագրութիւնը բոլորովին ձրի է։ Կան նաեւ պետական թեքնիք եւ արհեստից վարժարանները, ուր դարձեալ պահանջուած օտար լեզուն ֆրանսերէնն է։

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹԻՒՆ

Փրոֆ. Սէլիմ Ապու կը գրէ. «Զարմանալիօրէն վերջին 15 տարիներու ընթացքին, Լեռնալիբանանի մարոնիները եւ յատկապէս հայերը մեծ ճիգ թափեցին փոխարինելու համար իրենց դպրոցներուն մէջ ֆրանսերէնը անգլերէնով։ Դժբախտաբար սակայն, պետական վիճակագրութիւնները ցոյց կու տան որ արտագաղթը, այս շրջաննե- րուն, կեդրոնացած է գլխաւորաբար այս երկու համայնքներուն մէջ»։ (Տե՛ս Selim Abou, ,Travaux et joursե, թիւ 50, 1974)։
Փրոֆ. Սէլիմ Ապուի այս մեկնաբանութիւնը, որուն ուշադրութենէն անշուշտ վրիպած է այն պարագան որ արտագաղթող հայերուն աչքառու մէկ տոկոսը սուրիահայեր են, որոնք զրկուած ըլլալով Լիբանան տեղաւորուելու եւ հոն կարենալ աշխատելու հնարաւորութիւններէն՝ կը լքեն երկիրը ու կը գաղթեն, կը մնայ այնուամենայնիւ մտահոգիչ երեւոյթ՝ ազգային տեսակէտէ։
Անուրանալի է որ անգլերէն լեզուն ներկայիս կը վայելէ միջազգային մակարդակով ճանաչում եւ անիկա շատ աւելի տարածուած է, քան ֆրանսերէնը։
Սակայն, նկատի ունենալով Լիբանանի ներկայ վիճակը օտար լեզուներու նկատմամբ, վերեւ յիշուած վիճակագրական տուեալներու լոյսին տակ, մեր զաւակներուն սորվեցնելով միայն անգլերէնը իբրեւ օտար լեզու, մենք լաւ կերպով կը նպաստենք անոնց արտագաղթին, որուն հետեւանքները ծանօթ են մեր բոլորին։
Հայ համայնքին այս ծայրայեղ դիրքաւորումը երկու օտար լեզուներու ընտրութեան մէջ կը նկատենք աղիտաբեր։ Մեր երկրորդական վարժարանները պարտին ունենալ երկու օտար լեզու, որպէսզի իրենց աշակերտները որեւէ համալսարանի դուռները թակելու բախտը ունենան եւ չստիպուին գաղթելու՝ երբ Ամերիկեան Համալսարան արձանագրուելու կարելիութիւններէն զրկուած են։
Նախակրթարաններու պարագային, եթէ ընտրել պէտք ըլլայ մէկուն կամ միւսին միջեւ, կը նախընտրենք ֆրանսերէնը իբրեւ առաջին օտար լեզու, եթէ ոչ բոլոր վարժարաններուն՝ գոնէ անոնց մէկ մեծ մասին համար, քանի որ ֆրանսերէն գիտցող մը կրնայ աւելի դիւրութեամբ սորվիլ անգլերէնը։ Չմոռնանք նաեւ որ նախակրթարանի աշակերտութեան երեքէն մէկը կը հասնի միջնակարգ եւ տասէն մէկը՝ երկրորդական։
Ա՛յն մտայնութիւնը թէ անգլերէն լեզուին ծանօթ երիտասարդ մը աւելի դիւրութիւն կÿունենայ իր ապագան ապահովելու՝ բոլորովին ճիշդ չէ Լիբանանի համար։ Ինչպէս վերեւ յիշեցինք, ֆրանսերէն լեզուն պահանջող հաստատութիւնները երկրին աշխատանքի շուկային դեռ եւս 2/3¬ը կը կազմեն։ Բաց աստի, ներկայիս ազատ ասպարէզներու եւ կամ առեւտրական հաստատութիւններու մէջ հետզհետէ կը պահանջուի երկու օտար լեզու անպայման։
Կայ նաեւ այն պարագան որ Լիբանանի ժողովուրդին մէկ կարեւոր մասը զգացական պատճառներով կապուած կը մնայ տակաւին ֆրանսական մշակոյթին եւ լեզուին։ Մեր զաւակներուն, արաբերէնի եւ ի հարկին անգլերէնի կողքին ֆրանսերէն գիտնալը զիրենք աւելի կը կապէ այս երկրին։
Այս հակիրճ ուսումնասիրութեամբ ուզեցինք պարզեպէս որոշ մատնանշումներ ընել, արտագաղթին տուն տուող պատճառներէն ոմանց մասին, թելադրուած ազգային շահերէ։ Դժբախտաբար, օրաթերթի նեղ սիւնակները թոյլ չէին կրնար տալ մեզի աւելի խորացնելու հարցը։